Xogos populares: a) A billarda

A billarda:
Xógase con dous paus, un diles curto e ao que se fan puntas nos dous extremos, que é o que recibe, propiamente o nome de billarda, e outro, bastante mais longo e recto, que se chama o palan. O fundamental do xogo consiste en pousar a billarda no chan, en baterlle co palan pra que choute, e cando está no ar, atinarlle con forza cun novo golpe pra lanzala o mais lonxe posibele.
As regras do xogo, atal e como se practica en Velle, son diste xeito:
Ríscase na terra ou deséñase no enlousado un rectángulo e póusase a billarda dentro díl. Os que van tomar parte no xogo lánzana o máis lonxe que poden. Se son dous ou tres, clasifícanse asegún a distancia acadada no tiro, e se son catro e van de compañeiros, o que fixo millor tiro tén dereito a quedarse co compañeiro que lle conveña, razón pol-a coal díse que se tira a escoller.
Feito isto, o que ocupa o lugar preferente lanza a billarda e o que lle sigue en orde canea a buscala, e dende o sitio mesmo en que caíu bótaa contra o palán, que pro caso póusase no centro da raia que atravesa o rectángulo. Se atina a bater no palan ou a meter a billarda no rectángulo, é il o que tira o primeiro e o outro pasa a segundo lugar.
Cada tirada dá dereito a bater por tres únicas veces na billarda. Os golpes que fallan, por impericia ou por pouca sorte, cóntanse o mesmo que se atinan a xeito, e ao rematar, o que tirou pide os tantos, que se valúan pol-a distancia a que queda a billarda do rectángulo, servindo de unidade de medida o palan. Se o contrario confórmase co pedido pronunciando a palabra lévaas, séguese a tirada; se non mídese, e se o pedido pecou por exceso é causa de perda do direito a seguir tirando. O facer menos de 10 tantos obriga tamén a abandoar a tirada, que soio volve a reanudar o perdidoso cando o contrario perde a súa vez.
Outro procedemento de sumar tantos é o da chapadeira, pol-o que se consigue un tanteo de 110 se se chega a agarrar a billarda cando vai pol-o ar. Os partidos concértanse a un número variábele de tantos e gaña, como é lóxico, o primeiro que os fai.

Parroquia de Velle.
Seminario de Estudos Galegos. 1936.
Autores: Florentino López Cuevillas, Vicente Fernández Hermida, Xoaquín Lorenzo Fernández.



A billarda.

Outras denominacións: Birlo, cano, cepo, chena, escanícula, estornela, lipe, rebola.

Descrición: Fundamentalmente o xogo consiste en guindar un pau pequeno - a billarda - o máis lonxe posíbel, apostando posteriormente sobre a distancia que se alcanzou co lanzamento. É un xogo de puntos onde gaña quen primeiro acade os estipulados inicialmente.

Desenvolvemento: Como elementos de xogo temos:
O palau ou palán: pau non moi groso, recto, duns 60 cm. Con él lánzase a billarda e serve ademáis para medir logo a distancia á que se mandou.
A billarda: Pau máis estreito ( entre 20 e 25 cm.), coas puntas afiadas para que salte do chan ao golpear nelas o palau.
O reinado: Círculo feito co palau no chan ao xirar sobre si mesmo un dous participantes.

E xa no xogo, colócase a billarda no reinado e o primeiro xogador ou xogadora ( dono do palau), pícaaa nun extemo co palau; ao saltar a billarda, procura darlle un forte golpe, tamén co palau, para guindala o máis lonxe posíbel. Despois, o segundo participante, desde o lugar onde quedou aquela, ten que tirala coa intención de darlle ao palau, pousado no reinado (pódese colocar en posición perpendicular ao sitio desde onde se guinda a billarda); se o consegue, intercámbianse os papeis dos xogadores e xogadoras, é dicir, quen xogaba en segundo lugar pasa a ser dono do palau, comezando de novo o proceso.
Se o segundo xogador ou xogadora non lle atina ao palau coa billarda, deixándoa lonxe do reinado, quen ten o palau xa lle da alí mesmo o primeiro toque para guindala aínda máis lonxe e alí onde caia, debe volver a golpeala por segunda e terceira vez. Finalmente, calcula a ollo a distancia onde se atopa o reinado e pide os palaus que cre que hai. Cando o compañeiro ou compañeira no xogo está de acordo, anotan os tantos e seguen xogando. Se non se poñen de acordo hai que medir palau a palau, operación que poden repetir e comprobar ambos os dous. E se hai menos de dous palaus pedidos, perde, anota os tantos o outro compañeiro e o palau cambia de mans.

Xoga en galego.
Federacións de Centros Xuvenís Don Bosco de Galicia. 2007
Autores: Fran Varela e Comisión Galiza de Federacións de Centros Xuvenís Don Bosco de Galicia.