30 abril 2009

Referente moral

Nun descanso durante as xornadas que se están a desenvolver periodicamente e ata maio na Universidade de Santiago de Compostela sobre o xadrez como recurso didáctico e pedagóxico, ideadas e desenvolvidas polo maior mestre que temos en Galiza deste deporte, o vagalumeiro Veiga Goy, coñecín a un ponente arxentino que - falando galego! - fixo un rápido exercicio de memoria sobre a súa infancia nos Bos Aires de hai trinta anos e a súa amizade con Arturo Cuadrado.
Hoxe, na edición galega de El País, unha reportaxe de José Luis Estévez volve reincidir naquilo que eu escoitei hai unha semana: os galegos, na Arxentina, van aparecendo como referentes morais. O xadrecista deume un dato: a relación entre políticos honrados e demócratas descendentes de galegos: Alfonsín; fronte aos descendentes dos italianos exiliados após a caída do Duce convertidos en militares igualmente fascistas: Massera, Viola, Galtieri, Lambruschini, Graffigna...
Descoñezo o grao de acerto desa idea; supoño que persoas como torredebabel poderían ter máis datos e mellores sensacións sobre esa evolución da imaxe dos galegos alá ao lonxe, pero tal e como mo dixeron cóntoo.

Etiquetas: , ,

29 abril 2009

Desaparecida en casa

Dende que apareceron por casa os dous libros disponibeis de Stieg Larsson, os nenos quedaron sen nai, totalmente absorta na novela, caneando horas ao sono e comendo rápido para gañar os minutos precisos que lle permiten rematar a pequena pero inmensa droga gozosa e gorentosa da lectura.
Teño a encomenda perentoria de lle conseguir o terceiro volume nada máis saia do prelo.
Eu, por se acaso, e no entanto, négome a ler tales cousas, non vaia ficar agarrrado á tinta e non poida sair traballar.
E mentras ela segue allea ao mundo eu vou rematando o primeiro de David Trueba, e con vagar van caendo as páxinas doutro de Richard Dawkins (grazas B.). Máis cedo que tarde afrontaremos a hipótese de Gaia e coñeceremos máis de James Lovelock.
No banquiño dos reservas agardan a súa quenda Bruce Chatwin e Lawrence Durrell.

Etiquetas:

Ortiz

Entérome da morte de Javier Ortiz xusto antes de xantar, ás tres da tarde, cando o amigo B. ofréceme as súas condolencias polo que sabe vai ser do meu desagrado. Entristéceme o día enteiro, e o chegar a casa á noitiña, mentres o Barcelona non é capaz de furar a arañeira do Chelsea, pescudo na internet as malas novas sobre a morte dun xornalista exemplar: honesto e insobornable, valente ( triste época a nosa, parafraseando a Dürrenmatt, cando a valentía non é máis - nin menos- que dicir o que se pensa ).
Porque Javier Ortiz pensaba, e pensaba moito e despois falaba. Era unha voz distinta e intelixente, razoada e razoable.
Dende onte perdimos para sempre unha perspectiva valiosa de ver as cousas (públicas), e non andamos moi sobrados delas.

Etiquetas:

08 abril 2009

Arcaico o tempo. Paulino Vázquez



Saio da Praza do Toural cun agasallo na man, xentileza de Fausto Isorna. Trátase do libro editado por Galaxia: "Arcaico o tempo que respira", poemario do amigo Paulino Vázquez.
Na casa, polo serán, escollo ao chou un poema, e a ouvinte exclama: Qué bonito!
Coñezo a Paulino dende hai moito tempo, temos en común unha aproximación respectuosa polo xadrez e a min, a maiores, atráeme da súa figura, do seu personaxe, unha extravagancia peculiar pero moi auténtica, de seres un home con ideas propias e razoadas, aínda que a min me parezan contrapostas. Supoño que ten máis cousas en común con Otero Pedrayo das que él pensa, e non só a paisanaxe ourensá. Fanático de Sterne e de Elliot, moitas noites chegaba ao Atlántico co volume de Tristran Shandy para reler mentres agardaba a súa quenda de entrar a xogar a partida rápida de xadrez.
Na foto pódese ollar a Paulino interesándose polas explicacións que imparte o xenial Ljubomir Ljubojevic recén terminada a súa partida - con derrota - contra o holandés Jan Timman do torneo de Linares do ano 1992.

Etiquetas: ,

07 abril 2009

Xogos populares: c) A chave

A chave.
Nos seráns dos días de festa, o ferro canta en Velle a súa cantiga. Non é o bater isócrono das forxas nen é tampouco o tanxer das campás. É un soar caprichoso, agudo unhas veces e, outras mais rouco e afogado, que xurde do interior dos casares e que trai á lembranza de quen o escoita a leda visión dun xerro de viño e duns vasos acolledores.
Na Loña, na Carretera, no Outeiro, en Regoufe e ainda nalgún lugar mais, hai nas portas das tabernas ou frente á entrada dunha bodega, grupos de homes, pol-o xeral casados e de meiana edade, que se congregan darredor dun banco que sostén os úteis indispensábeis pras libacións e dun xogo de chave. Quizáis haxa no grupo algún individo preocupado pol-as custións sociaes ou pol-a política, que lea un xornal ou un folleto de propaganda revolucionaria, mais a maioría dos asistentes toma parte no xogo ou sigue con intrés os seus incidentes.
Nos seráns dos días de festa poderanse observar tamén outros fenómenos peculiares. No interior das tabernas istalaranse os devotos da brisca e do dominó e por baixo dunha solaina ou dun corredor veráse establecida algunha partidiña de julepe. Pasarán as xentes relixiosas que veñen ou volven da novena ou do rosario, cruzarán as mozas que saen ao paseo, marcharán, ben fardados ca roupa dos días de festa, os mozos fachendosos que van cortexar a algunha parroquia veciña e deambularán pol-a estrada as xentes de Ourense afeizoadas ás camiñatas. Mais ningunha distas cousas distraerá a atención dos xogadores de chave, homes graves e maduros, pra quen as rapazas e os namoros xa non teñen engado. E ningunha destas cousas terá tampouco o valor característico dunha das suas partidas, continuadas namentras haxa luz no ceo, partidas meio deportivas e meio báquicas, nas que os xogadores van e veñen, recollen e tiran, beben con presa ou degustan golosos aos grolos e enchen o ar ca canturia do ferro contra o ferro.
Porque toda a técnica deste deporte, que non precisa de grandes campos ben dispostos nen de artiluxios compricados, consiste soio en atinar cos tiros. Sinxelo como a xente que o practica, tén dabondo ca chave, cos pesos e cuns cantos metros lineares de terreo chairo e sen obstáculos que entorpezan a visión.
A chave non é mais que un vástago de ferro de 75 centímetros de lonxitude, apuntado nun dos seus extremos e que sostén no outro unha ou duas aspas, as alas, tamén de ferro, e que van providas dun alvado que lles permite xirar sobre do vástago. O tamaño da aspa maior é de 50 ou 60 centímetros, e o da pequena, que se coloca sempre por riba da outra, é de 30 ou 40 centímetros. Ista segunda aspa non aparece en todal-as chaves e coidamos que é de introdución moi recente. Os pesos, tamén de ferro, son uns discos de 6 centímetros de diámetro e de 18 milímetros de groso.
Pra xogar espétase a chave na terra deica unha fondura de 20 ou 30 centímetros, precurando que forme un ángulo de 45 grados e que presente aos xogadores a cara deitada e as alas ben de frente. Na parte traseira dispónse unha pequena excavación que impide que os pesos roden lonxe.
Tírase a unha distancia de 20 ou 30 pasos. Soio cando se trata de rapaces ou de principiantes, redúcese a lonxitude do tiro a 15 ou a 10 pasos.
No xogo poden tomar parte dous, catro, ou seis xogadores, sendo de notar que as partidas entre dous, man a man, son pouco frecuentes.
Pra xogar de catro ou de seis, tiran primeiro dous dos xogadores a escoller ou ao tanto. Nista tirada non se precura dar chave, senón aproisimar o peso o mais posíbele ao pé do blanco. O que millor atina escolle compañeiro en primeiro lugar, e unha vez isto feito, comenza a partida tirándose en cada man catro pesos, dous por un xogador dun bando e dous por un xogador do outro.
A partida pode convirse a un número calquera de xogos, dous, catro ou mais, e cada xogo dispútase a sesenta tantos, trinta malas e trinta boas, tirando dous pesos cada xogador en cada unha das mans.
Débese de advertir denantes de cousa ningunha, que istes tantos cóntanse por chaves, é decir, por cada vez que o peso bate nas aspas ou no vástago directamente e sen ter tropezado denantes na terra ou noutro lugar, e tamén pol-a distancia a que quedan os pesos, que non dan chave, da porción visíbele do vástago. As chaves contan 8 tantos e a proisimidade ao vástago 1 tanto.
Mais a contabilidade comprícase pol-a circunstancia de que en cada tirada de dous xogadores de distintos bandos, os tanteos igoaes anúlanse, non apuntándose mais que os tantos sobrantes, no caso de habelos.
Véxase os distintos casos a que dá lugar iste sistema:
a) Un xogador atina e dá chave cos seus dous pesos, ou fai uha xemela, que é como se di na terminoloxía corrente. Mais o xogador contario, que tira após díl, fai outra xemela. Niste caso non se conta ningún tanto, porque os 16 primeiramente marcados ficaron anulados pol-os segundos.
b) Un xogador fai xemela e outro dá unha chave. Cóntanse 8 tantos pro que fixo a xemela.
c) Cada un dos xogadores deu unha chave. Mírase entón a distancia a que quedaron, do pé do vástago, os dous pesos que non atinaron o tiro, e cóntase 1 tanto ao xogador que mais o achegou.
d) Cando un xogador dá chave e o contario non dá ningunha, pode valer 9 tantos pro primeiro, se o outro peso queda mais cerca do vástago que os do contario. Se é iste o que aproximou mais un dos pesos, cóntaselle 1 tanto e 8 ao que deu a chave.
e) Cando ningún dos dous dá chave, pode un levar os dous tantos se os dous pesos quedan mais cerca do vástago. Se corresponde un dos pesos mais próisimos a cada un dos xogadores, a tirada non val tantos pra ninguén.,

Como pode observarse a chave é un xogo nobremente deportivo, no que o azar está coidadosamente eliminado e que busca sempre o trunfo dos mais abelenciosos. A afición que por íl sinten os homes de Velle é inmensa, chegando algúns individuos a seres auténticos campeóns, que por veces conságranse en concursos orgaizados e regramentaos, como un que se celebrou en Sabadelle non hai moito tempo.
O intrés que se atravesa nas partidas de chave consiste, pol-o xeral, no valor duns netos de viño e con menos frecuencia no dun xantar ou dunha cea.
Iste xogo, apesares da sua extensión e da asiduidade con que se practica, foi introducido na parroquia hai 40 anos. Denantes desa data era por compreto descoñecido, e os homes adicábanse de preferencia ao xogo das chapas, que non deixa nalgunha das súas modalidades de presentar semellanzas ca chave, mais que hoxe está desbotado enteiramente, lembrándose soio díl os homes dalgunha edade.


Parroquia de Velle.
Seminario de Estudos Galegos. 1936.
Autores: Florentino López Cuevillas, Vicente Fernández Hermida, Xoaquín Lorenzo Fernández.

Etiquetas: ,

Xogos populares: b) A porca

A porca.
Outros dos xogos que xa non se practican e dos que somente dan razón os vellos, que coiles se divertiron na súa mocedade, son a porca e o ferro.
A porca xogábana dez ou doce home providos todos de mocas de pau e carballo ou de érbedo. Pra xogar dispúñanse en circo, deixando no meio ao porteiro que tiña perto de sí un burato aberto no chan. Iste porteiro agarrraba un croio do río, que se precuraba fora o mais redondo posíbele, e dun mocazo botábao en calquer direición, chamándose a esto dar a saída. Posto en movimento o croio trataban todos de metelo no burato, namentras o porteiro facía o que podía pra que non conseguiran o seu propósito, axudándolle en certo modo os outros xogadores, pois o que atinaba a introducir o pelouro no burato tiña dereito a percibir dous cartos de cada xogador ou a que lle pagaran viño.
Convén advertir que iste mesmo nome de porca lévano en Galicia outros xogos moi difrentes e asimesmo que o estilo de practicalo en Velle non é o mesmo que se empregaba noutros lugares, en que cada xogador defendía un burato propio ao mesmo tempo que botaba o croio pros dos seus compañeiros.

Parroquia de Velle.
Seminario de Estudos Galegos. 1936.
Autores: Florentino López Cuevillas, Vicente Fernández Hermida, Xoaquín Lorenzo Fernández.



A porca.

Outras denominacións: A marrá, o pino, a cachona.

Descrición: Practicábase en descampados, no monte, mentres se coidaba do gando. Coñécese hoxe como o hóckey galego, aínda que era practicado moito antes de que ese deporte de elite se popularizase.
Os participantes sitúanse nos nichos formando un círculo no medio do cal estará o porqueiro defendendo o curral ( o nicho central, máis grande que o resto, tamén denominado "cortello", "celeiro", "santo", ou "buraca"). Nichos e curral son buratos na terra.
O porqueiro debe selo o menor tempo posíbel, roubándolle para iso o nicho a outro.

Desenvolvemento: Os xogadores, a uns oito pasos da buraca, lanzan cara a ela as cacheiras: será porqueiro o dono da cacheira máis afastada. Os demáis sitúanse nos nichos: posúese un nicho introducindo nel o pé ou a cacheira.
Todos nos seus postos, o porqueiro guinda a porca ao aire dicindo:
A miña porca vai baleira
con cen carros de manteiga.
O que non lle dea no aire
que non lle dea na carreira.

Quere dicir que os xogadores poden golpear a porca afastándoa do curral mentres estea no aire, non cando toque o chan:
*Se cae na buraca, dise "haxa mudas!" ou "haxa trocas!" e todos cambiarán de nicho antes de que o porqueiro ocupe algún coa súa cacheira. O xogador que fique sen nicho será o seguinte porqueiro.
* Se cae fóra do curral, o porqueiro tentará introducila dentro dun dos nichos ante a oposcición dos demais; sen non o consegue, volverá ao curral e lanzará a porca ao aire de novo; porén, se alguén consegue meter a porca no curral a pesar dos impedimentos do porqueiro, éste último dirá "dalle a porca e muda!" e todo o mundo cambará de nicho. A quen consigue introducir a porca no curral pódeselle dar un punto.
* Se fose lanzada demasiado lonxe da buraca e o porqueiro non a atopase, alguén pode dicir "forro o meu nicho", para que ninguén llo poida ocupar durante a súa ausencia, podendo entón ir procurar a porca e se a encontra, pódelle dar unha mocada afastándoa o que poida do campo de xogo.
Un bo xogador ou xogadora é quen conserva o seu nicho e non deixa que os demais cheguen coa porca ao curral. Gaña quen meta máis veces a porca no curral.

Variantes: Outro xeito de xogar máis sinxelo, aproveitando a distribución inicial dos xogadores: lanza o porqueiro a bóla con forza lonxe do curral, mentres o resto dos xogadores tentarán devolvela á buraca. Quen o logre será o novo porqueiro.

Material: Cacheiras ( paus para golpear a bóla, tamén denominados "cacheiros", "caneiras" ou "mocas") e a porca propiamente dita ( tamén chamada "pino").
A cacheira - unha por xogador; facíana tradicionalmente de uz ou codeso os propios participantes - tende catro a seis cuartas de lonxitude e é curvada no extremo inferior ( semellante aos paus de golf ou aos sticks do hóckey); a porca era unha bóla de madeira dura ( de raíz de uz, que non partía facilmente), cun diámetro de entre seis e doce centímetros.


Xoga en galego.
Federacións de Centros Xuvenís Don Bosco de Galicia. 2007
Autores: Fran Varela e Comisión Galiza de Federacións de Centros Xuvenís Don Bosco de Galicia.

Etiquetas: ,

La buena estrella

Marabillosa película e inesquecibeis interpretacións de Resines, Verdú e Mollá.
A guionista ven de ser nomeada Ministra de Cultura do Reino de España.
Que teña sorte.

Etiquetas: ,

Hooligans da política





Estou absolutamente perplexo da falta de resposta por parte da fiscalía ás manifestacións non desmentidas de José Luis Baltar o domingo ao Xornal.
Penso que, lamentablemente, moitos dos votantes da dereita son hooligans acríticos, no sentido que independentemente do que fagan os cargos públicos do seu partido, van seguir merecendo a súa confianza votación tras votación, correspondéndolle ao pequeno segmento de "centristas" a variación decisiva que conlevará a derrota ou victoria. Quero pensar que os políticos profesionais desa dereita herdeira directa do franquismo son persoas máis sensatas ( e taimadas ) e que alimentan á besta con fins meramente tácticos.
O que non é de recibo son os personaxes como Baltar, alén da ética e da estética, que é máis ultra que os seus siareiros, e que con declaracións como as que adoita facer e o seu comportamento cotiá ( e o comportamento dos súbditos do seu reino ) deixa ben claro que a este país quédalle aínda un bo camiño que percorrer ata chegar a ser medianamente moderno.
Dito o cal, qué está a facer a Fiscalía?

Etiquetas:

Doping tecnolóxico

Hai bastante tempo que apareceron en min dúbidas sobre o que debe aparecer na definición de doping punible polas autoridades deportivas, como consecuencia das sancións impostas a deportistas polo consumo de sustancias que non tiñan vinculación algunha coa mellora artificial do rendemento deportivo. Refírome aos casos de Deferr en ximnasia, Domínguez ou Hingis en tenis, mesmo Maradona...
O consumo de drogas recreativas poderá merecer as cualificacións que cadaquén estime oportunas, e incidirá na visión que dos deportistas implicados tiñamos aos efectos de paradigma diante a mocedade, pero iso non debe colixir unhas sancións no ámbito deportivo sen máis xuízo.

Nos pasados xogos olímpicos púxose de moda a expresión "doping tecnolóxico" para referirse ao extraordinario efecto que provocou na baixada de tempos a utilización do bañador LZR da marca Speedo. Este fin de semana outro bañador, os Jaked, provocou incribeis marcas en nadadores españois, capitaneados por Rafael Muñoz. Hai posicións frontalmente opostas sobre o uso dos modernos bañadores... Santiago Segurola fala de situación gravísima e de que a natación corre o risco de se perverter como deporte. Eu anticipo a miña posición a favor, porque sen entrar en cuestións máis de fondo, e sendo prácticos, a prohibición da investigación sobre os bañadores de alta competición só rematará cando sexa obrigatorio nadar espidos.
Alternativa que, por outro lado, ao mellor merecer ser tomada en máis consideración.

Etiquetas:

06 abril 2009

Xogos populares: a) A billarda

A billarda:
Xógase con dous paus, un diles curto e ao que se fan puntas nos dous extremos, que é o que recibe, propiamente o nome de billarda, e outro, bastante mais longo e recto, que se chama o palan. O fundamental do xogo consiste en pousar a billarda no chan, en baterlle co palan pra que choute, e cando está no ar, atinarlle con forza cun novo golpe pra lanzala o mais lonxe posibele.
As regras do xogo, atal e como se practica en Velle, son diste xeito:
Ríscase na terra ou deséñase no enlousado un rectángulo e póusase a billarda dentro díl. Os que van tomar parte no xogo lánzana o máis lonxe que poden. Se son dous ou tres, clasifícanse asegún a distancia acadada no tiro, e se son catro e van de compañeiros, o que fixo millor tiro tén dereito a quedarse co compañeiro que lle conveña, razón pol-a coal díse que se tira a escoller.
Feito isto, o que ocupa o lugar preferente lanza a billarda e o que lle sigue en orde canea a buscala, e dende o sitio mesmo en que caíu bótaa contra o palán, que pro caso póusase no centro da raia que atravesa o rectángulo. Se atina a bater no palan ou a meter a billarda no rectángulo, é il o que tira o primeiro e o outro pasa a segundo lugar.
Cada tirada dá dereito a bater por tres únicas veces na billarda. Os golpes que fallan, por impericia ou por pouca sorte, cóntanse o mesmo que se atinan a xeito, e ao rematar, o que tirou pide os tantos, que se valúan pol-a distancia a que queda a billarda do rectángulo, servindo de unidade de medida o palan. Se o contrario confórmase co pedido pronunciando a palabra lévaas, séguese a tirada; se non mídese, e se o pedido pecou por exceso é causa de perda do direito a seguir tirando. O facer menos de 10 tantos obriga tamén a abandoar a tirada, que soio volve a reanudar o perdidoso cando o contrario perde a súa vez.
Outro procedemento de sumar tantos é o da chapadeira, pol-o que se consigue un tanteo de 110 se se chega a agarrar a billarda cando vai pol-o ar. Os partidos concértanse a un número variábele de tantos e gaña, como é lóxico, o primeiro que os fai.

Parroquia de Velle.
Seminario de Estudos Galegos. 1936.
Autores: Florentino López Cuevillas, Vicente Fernández Hermida, Xoaquín Lorenzo Fernández.



A billarda.

Outras denominacións: Birlo, cano, cepo, chena, escanícula, estornela, lipe, rebola.

Descrición: Fundamentalmente o xogo consiste en guindar un pau pequeno - a billarda - o máis lonxe posíbel, apostando posteriormente sobre a distancia que se alcanzou co lanzamento. É un xogo de puntos onde gaña quen primeiro acade os estipulados inicialmente.

Desenvolvemento: Como elementos de xogo temos:
O palau ou palán: pau non moi groso, recto, duns 60 cm. Con él lánzase a billarda e serve ademáis para medir logo a distancia á que se mandou.
A billarda: Pau máis estreito ( entre 20 e 25 cm.), coas puntas afiadas para que salte do chan ao golpear nelas o palau.
O reinado: Círculo feito co palau no chan ao xirar sobre si mesmo un dous participantes.

E xa no xogo, colócase a billarda no reinado e o primeiro xogador ou xogadora ( dono do palau), pícaaa nun extemo co palau; ao saltar a billarda, procura darlle un forte golpe, tamén co palau, para guindala o máis lonxe posíbel. Despois, o segundo participante, desde o lugar onde quedou aquela, ten que tirala coa intención de darlle ao palau, pousado no reinado (pódese colocar en posición perpendicular ao sitio desde onde se guinda a billarda); se o consegue, intercámbianse os papeis dos xogadores e xogadoras, é dicir, quen xogaba en segundo lugar pasa a ser dono do palau, comezando de novo o proceso.
Se o segundo xogador ou xogadora non lle atina ao palau coa billarda, deixándoa lonxe do reinado, quen ten o palau xa lle da alí mesmo o primeiro toque para guindala aínda máis lonxe e alí onde caia, debe volver a golpeala por segunda e terceira vez. Finalmente, calcula a ollo a distancia onde se atopa o reinado e pide os palaus que cre que hai. Cando o compañeiro ou compañeira no xogo está de acordo, anotan os tantos e seguen xogando. Se non se poñen de acordo hai que medir palau a palau, operación que poden repetir e comprobar ambos os dous. E se hai menos de dous palaus pedidos, perde, anota os tantos o outro compañeiro e o palau cambia de mans.

Xoga en galego.
Federacións de Centros Xuvenís Don Bosco de Galicia. 2007
Autores: Fran Varela e Comisión Galiza de Federacións de Centros Xuvenís Don Bosco de Galicia.

Etiquetas: ,